Karcinom dojke

Najčešći malignitet kod žena je karcinom dojke. Statistički podaci pokazuju da će jedna od 8 žena oboleti od karcinoma dojke, a broj obolelih je u stalnom porastu.

Rano otkrivanje u početnom stadijumu bez metastaza i blagovremeno lečenje može da dovede do izlečenja kod 70-80% žena.

Iako mnogostruko ređe, i muškarci mogu da obole od karcinoma dojke.

Tipovi karcinoma dojke

Karcinom dojke je maligni tumor koji nastaje kada ćelije tkiva dojke počnu nekontrolisano da se dele. Veliki broj ćelija stvara tumorsku masu koja može da se napipa kao kvržica u dojci.

Dojku čine žlezdano tkivo (mlečne žlezde i mlečni kanalići) i potporno tkivo (masno i vezivno tkivo).

Maligniteti dojke su najčešće karcinomi, koji potiču od epitelnog tkiva, i to:

• Duktalni karcinomi (nastaju od epitela mlečnih kanalića)

• Lobularni karcinomi (nastaju od epitela režnjeva mlečne žlezde)

Po tome da li su probili bazalnu membranu ili ne, karcinomi mogu da budu neinfiltrirajući (in situ), koji nisu probili bazalnu membranu i infiltrirajući, koji su probili bazalnu membranu.

Kada se otkrije karcinom dojke, definiše se u kom stadijumu je bolest. TNM klasifikacijom se određuje stadijum na osnovu veličine tumora, prisustva malignih ćelija u regionalnim limfnim čvorovima i na osnovu toga da li su prisutne metastaze u drugim organima.

Karcinomi dojke se svrstavaju u 5 stadijuma (0, I, II, III i IV). Nulti stadijum je karcinom in situ, odnosno tumor koji nije probio bazalnu membranu. Šanse za izlečenje karcinoma dojke otkrivenog u ovom stadijumu su skoro 100% ukoliko se blagovremeno primeni odgovarajuće lečenje. Stepen izlečivosti opada što je stadijum viši.

Karcinomi dojke mogu da se svrstaju u 3 grupe u zavisnosti od prisutnih receptora:

1. HR (hormonski receptor) pozitivni. U ovoj grupi su karcinomi dojke koji imaju hormonski receptor za estrogen i/ili progesteron.
2. HER2 (human epidermal growth factor receptor 2) pozitivni. U ovoj grupi su karcinomi dojke koji imaju visok nivo HER2 proteina. Lečenje ovih karcinoma dojke bazira se na targetiranju HER2.
3. Trostruko negativni. Ovi karcinomi dojke ne sadrže nikakve hormonske receptore (ni za estrogen, ni za progesteron, ni HER2).

Nakon biopsije, utvrđuje se histološki tip karcinoma dojke, koji može da bude:

1. DCIS (duktalni karcinom in situ). Ovo je neinvazivni karcinom dojke koji ostaje unutar mlečnog kanalića (duktusa).
2. LCIS (lobularni karcinom in situ). Ovo je neinvazivni karcinom koji nastaje od epitela režnja mlečne žlezde i ostaje unutar lobula.
3. IDC (invazivni duktalni karcinom). Ovo je karcinom koji nastaje u mlečnom duktusu, ali prerasta u okolno tkivo. Ovo je najčešći tip karcinoma dojke. Čini oko 60% karcinoma dojke.
4. ILC (invazivni lobularni karcinom). Ovo je karcinom koji nastaje unutar lobula, ali prerasta u okolno tkivo.
5. Trostruko negativni karcinom dojke. Naziv potiče od odsustva tri najčešća tipa receptora odgovorna za rast karcinoma (estrogenski, progesteronski i HER2). Zbog toga su hormonska terapija i lekovi koji blokiraju funkcionisanje ovih receptora neefikasni, pa je jedini izbor lečenja hemioterapija.
6. IBC (inflammatory breast cancer), ili inflamatorni karcinom dojke. Ovo je najređi, ali brzo rastući tip karcinoma dojke, koji liči na zapaljensku promenu (otok, crvenilo, povišena temperatura dojke), pa je moguće napraviti dijagnostičku grešku.

Karcinom dojke metastazira u kosti, pluća, jetru i mozak. U ove organe ćelije karcinoma dospevaju preko krvi i limfe, a onda tu počinju da se dele i stvaraju novi tumor.

Faktori rizika za nastanak karcinoma dojke

Postoje mnogi faktori rizika za koje je dokazano da povećavaju verovatnoću da će doći do nastanka karcinoma dojke:

• Prethodni rak dojke
• Prisustvo gena BRCA1, BRCA2, p53
• Prva menstruacija pre 12. godine
• Početak menopauze posle 55. godine
• Karcinom dojke kod člana porodice
• Rizik raste sa godinama života
• Žene koje nisu rađale ili su rodile prvo dete posle 35. godine
• Žene koje su imale gestacioni dijabetes u dve ili više trudnoća
• Gojaznost
• Konzumiranje alkohola
• Konzumiranje velike količine crvenog mesa
• Supstituciona hormonska terapija estrogenima u menopauzi
• Nedostatak vitamina D u postmenopauzi
• Oralni kontraceptivi
• Čvrste grudi (gustina tkiva dojke veća od 75% na mamografskom nalazu)
• Fizička neaktivnost (manje od 7 časova nedeljno)
• Insomnija
• Zagađenje životne sredine olovom, živom, kadmijumom
• Zagađen vazduh, naročito PM 2.5 česticama

Simptomi karcinoma dojke

Karcinom dojke u početku ne daje nikakve simptome, a kada se tumorska masa poveća, može da se napipa bezbolan čvorić u dojci koji se ne menja u odnosu na menstrualni ciklus. Kasnije može da dođe do uvećanja dojke, promene oblika dojke, promena na koži, pojave uvučene bradavice, svraba u predelu bradavice ili da se pojavi bistar ili krvavi iscedak iz bradavice.

Ponekad karcinom dojke dovodi do nabiranja kože, pa koža dojke izgleda kao narandžina kora.

Otok u pazušnoj jami zbog karcinoma dojke može da nastane pre nego što tumor može da se opipa u dojci.

Karcinom dojke se nešto češće formira u gornjem spoljašnjem kvadrantu dojke.

Dijagnostika karcinoma dojke

Čvorići u dojci se mnogo ranije vide na mamogramu nego što mogu da se napipaju pregledom ili samopregledom.

Kada se sumnja na karcinom dojke, nakon bimanuelnog pregleda slede ultrazvučni pregled i mamografija, ili snimanje magnetnom rezonancom.

Ukoliko se otkrije prisustvo tumora, radi se biopsija da bi se utvrdio tip tumora i u sladu sa tim odredila terapija.

Skrining karcinoma dojke

Skrining je pregled žena koje nemaju simptome ni znakove karcinoma dojke, u cilju ranog otkrivanja promena u tkivu dojke.

Skrining karcinoma dojke podrazumeva mamografski pregled na svake 2 godine žena starosti između 50 i 70 godina.

Samopregled dojke takođe može da pomogne u ranom otkrivanju tumora dojke. Samopregled treba da uključuje ne samo dojku, nego i predeo pazušne jame.

Lečenje karcinoma dojke

Nakon postavljanja dijagnoze i određivanja stadijuma i tipa karcinoma dojke, određuje se protokol lečenja.

Rano otkrivanje karcinoma dojke omogućava primenu poštednih hirurških intervencija, koje znače brži oporavak, bolji estetski i psihološki efekat i bolji kvalitet života.

Vrsta terapije karcinoma dojke zavisi od veličine i lokalizacije tumora, stadijuma i tipa karcinoma.

Generalno, operabilni karcinom dojke se leči hirurški, bilo poštednom intervencijom ili mastektomijom, obe u kombinaciji sa disekcijom pazušne jame. Broj pregledanih limfnih nodusa treba da bude najmanje 10. Ukoliko je više od 4 limfna čvora pozitivno na prisustvo ćelija karcinoma, indikovana je radioterapija (primenom zračenja).

Inoperabilni karcinom dojke leči se hemioterapijom (primenom citostatika).

Hormon-zavisni karcinomi leče se primenom terapije koja sprečava stvaranje ili vezivanje hormona za ćelije karcinoma, što zaustavlja njihov rast.

Uznapredovali karcinom dojke sa metastazama u udaljene organe smatra se neizlečivim, i terapija je u tom slučaju palijativna, sa ciljem da se produži preživljavanje i održi što bolji kvalitet života.

 

Autor: Dr Katarina Kukuruzović, lekar opšte prakse