Karcinom grlića materice je tip tumora koji se razvija u ćelijama grliža materice (cerviksa) – donjeg dela materice kojim je spojena sa vaginom.
Poznato je za različiti tipovi humanog papiloma virusa (HPV), seksualno prenosive bolesti, igraju ulogu u razvoju većine karcinoma cerviksa. Kada je telo izloženo HPV-u, imuni sistem uglavnom sprečava virus da izazove štetu. Međutim, kod malog procenta žena, virus preživljava godinama, doprinoseći procesu koji pretvara ćelije grlića u karcinomske ćelije.
Samim tim, žena može da smanji rizik od karcinoma cerviksa redovnim ginekološkim pregledima, testovima i vakcinom protiv HPV-a.
Simptomi
Ovaj karcinom u ranim fazama uglavnom ne daje nikakve znake ni simptome.
Znaci i simptomi uznapredovalog tumora su:
- Vaginalno krvarenje nakon seksualnog odnosa, između ciklusa, i nakon menopauze
- Vodenast, krvav vaginalni sekret, neprijatnog mirisa
- Bol u donjem delu stomaka ili bol tokom seksualnog odnosa
Uzroci
Karcinom grlića materice nastaje kada zdrave ćelije u cerviksu mutiraju, odnosno nastanu promene u njihovom genetskom materijalu (DNK). DNK ćelije sadrži informacije koje govore ćeliji šta da radi.
Zdrave ćelije rastu i umnožavaju se uglavnom pravilnom frekvencom tokom određenog vremena. Ove mutacije koje nastanu „govore“ ćeliji da raste i da se umnožava bez kontrole, i ove ćelije ne umiru. Ove mutirane ćelije koja se akumuliraju tokom vremena na kraju formiraju masu – tumor. Kancerske ćelije se šire u okolna tkiva, prožimaju okolna tkiva, a mogu i da se odvoje od originalnog tumora i da se šire (metastaziraju) u druge delove organizma.
Još uvek nije jasno tačno šta izaziva karcinom cerviksa, ali je sigurno da HPV igra ulogu. HPV je veoma čest virus, ali većina žena koja ga ima ne razvija tumor. Ovo znači da postoje i drugi faktori, kao što je okruženje, životne navike, i sl., koje doprinose razvoju tumora.
Tipovi cervikalnog karcinoma
Određivanje tipa karcinoma pomaže u prognozi i odabiru terapije. Glavni tipovi karcinoma grlića materice su:
- Karcinom skvamoznih ćelija. Ovaj tip karcinoma počinje iz tankih, pljosnatih (skvamoznih) ćelija koje oblažu spoljni deo grlića materice koji se pruža i u vaginu. Najveći broj svih tumora cerviksa je ovaj tip karcinoma.
- Ovaj tip karcinoma počinje u žlezdanim ćelijama koje oblažu sam cervikalni kanal.
Ponekad se dešava da su oba tipa ćelija uključena u razvoj tumora. Veoma retko se dešava da tumor nastaje od drugih tipova ćelija u cerviksu.
Faktori rizika
- Česta promena seksualnih partnera, posebno bez zaštite
- Rano upuštanje u seksualne aktivnosti
- Druge seksualno prenosive bolesti – hlamidija, gonoreja, sifilis, HIV/SIDA
- Oslabljen imuni sistem
- Pušenje
- Izlaganje dietilstilbestrolu – leku koji se tokom 50-tih godina prošlog veka propisivao trudnicama za prevenciju pobačaja. Dokazano je da su bebe koje su bile izložene ovom leku bile u većem riziku da kasnije u životu razviju adenokarcinom grlića materice
Prevencija
Raspitajte se kod vašeg ginekologa o vakcini protiv HPV-a. Vakcina koja sprečava infekciju humanim papiloma virusom bi mogla da smanji rizik od karcinoma grlića materice kao i od drugih karcinoma koje izaziva HPV.
Redovan odlazak kod ginekologa i redovni Pap testovi mogu da detektuju prekancerozne promene na grliću, i pravovremenim tretiranjem tih promena može da se spreči dalji razvoj karcinoma. Preporuka je da se prvi Pap test uradi sa 21 godinom, a potom da se ponavlja svakih nekoliko godina.
Praktikujte bezbedne seksualne odnose. Kondom, za razliku od drugih metoda kontracepcije, kao što su pilula, spirala i slično, je jedini koji sprečava prenos seksualno prenosivih bolesti.
Prestanak pušenja je takođe jedan vid prevencije ne samo ovog tumora, već i drugih karcinoma, kao što je karcinom pluća.
Dijagnoza
Skrining
Skrining testovi, odnosno pregledi koji se rade redovno, recimo jednom godišnje, i bez razloga, odnosno bez simptoma, mogu da pomognu u detekciji ranih promena, kancera u ranim fazama, kao i prekanceroznih promena na grliću materice.
Skrining testovi su:
- Pap test, kojim se analiziraju ćelije cerviksa koje su uzete brisem, i
- HPV DNK test, kojim se testiraju ćelije cerviksa uzete brisem, na prisustvo bilo kog tipa humanog papiloma virusa.
Dijagnoza
Ukoliko lekar posumnja na postojanje karcinoma grlića materice, prvi korak će biti detaljan pregled samog grlića uz pomoć kolposkopa – uveličavajućeg instrumenta. Tokom ovog pregled, lekar će uzeti i uzorke ćelija (biopsija) za dalje laboratorijsko testiranje. Biopsija može da se radi na dva načina: panč biopsija, pri kojoj se oštrim instrumentom „uštine“ tkivo, ili endocervikalna kiretaža, pri kojoj se specijalnom „kašikom“ zahvata uzorak tkiva iz cerviksa.
Ukoliko ove dve uobičajene metode nisu dovoljne, postoje još dva testa koja mogu da se urade: uzimanje uzorka električnom žičicom, što se radi pod anestezijom, ili konizacija, koja omogućava lekaru da uzme uzroke tkiva iz dubljih delova kanala grlića materice, što se takođe radi pod opštom anestezijom.
Terapija
Način lečenja karcinoma grlića materice zavisi od više faktora – faze tumora i udruženih oboljenja. Opcije su hirurško odstranjivanje tumora, zračenje, hemoterapija ili kombinacija ove tri metode.
Hirurgija
Karcinomi u ranoj fazi se najčešće hirurški odstranjuju. Tip operativnog zahvata zavisi od veličine tumora, faze tumora i od činjenice da li planirate trudnoću u budućnosti.
Opcije su:
- Hirurško odstranjivanje samo tumora. Kada je tumor mali, moguće je da se odstrani smo tumorsko tkivo konizacijom, čime se sam grlić ostavlja intaktnim. Nakon ove operacije moguće je ostati u drugom stanju.
- Hirurško odstranjivanje celog cerviksa (trahelektomija). Tumori u ranim fazama mogu da se odstrane na ovaj način, kojim se uklanja i tumor ali i okolno tkivo. Materica ostaje intaktna, pa je moguće ostati u drugom stanju i nakon ove procedure.
- Hirurško odstranjivanje grlića i materice (histerektomija). Većina tumora u ranim fazama se leče ovom metodom, odnosno odstranjuje se cerviks, materica, deo vagine kao i okolni limfni čvorovi koji su potencijalno zahvaćeni tumorom. Nakon ove operacije, nažalost više nije moguće ostati u drugom stanju.
Zračenje
Zračenje je metoda kojom se korišćenjem X-zraka i protona visoke energije ubijaju tumorske ćelije. Zračenje se često kombinuje sa hemioterapijom u terapiji lokalno-uznapredovalih tumora. Može se koristiti i nakon operacije kada postoji rizik od ponovne pojave tumora.
Zračna terapija može da se sprovodi eksterno – kada se zrak usmerava ka zahvaćenoj regiji spolja, interno – kada se uređaj sa radioaktivnim materijalom postavlja u vaginu na nekoliko minuta (brahiterapija), ili kombinovano.
Zračenje može da izazove preranu menopauzu, a ukoliko se planira trudnoća nakon zračenja, treba se konsultovati sa lekarom oko načina čuvanja jajnih ćelija (zamrzavanje).
Hemoterapija
Hemoterapeutici su lekovi koji ubijaju tumorske ćelije. Daju se venskim putem ili u vidu tableta, a ponekad i kombinovano.
Targetirana terapija
Ovaj metod se fokusira na specifičnu slabost određenog tumora. Blokiranjem ovih slabih tačaka tumora, lekovi izazivaju smrt kancerskih ćelija. Ova metoda se najčešće kombinuje sa hemoterapijom, i najčešće je izbor kod uznapredovanih karcinoma cerviksa.
Imunoterapija
Imunoterapeutici su lekovi koji pomažu imunom sistemu da se bori protiv tumora. Npr, imuni sistem ne može da se bori protiv tumora jer kancerske ćelije proizvode proteine kojima postaju nedetektabilni za ćelije imunog sistema. Ovi imunoterapeutici sprečavaju ova proces. Ova metoda se koristi kod uznapredovalih tumora, uglavnom kada druge metode lečenja nisu uspešne.
