Ova tragična vest još jednom je skrenula pažnju javnosti na činjenicu da upala pluća, iako česta i u većini slučajeva lečiva, može imati smrtonosan ishod – naročito kod osoba koje pripadaju rizičnim grupama. Svake godine, ova infekcija izaziva oko milion hospitalizacija i oko 50.000 smrti samo u Sjedinjenim Američkim Državama. Globalno gledano, ona je vodeći uzrok smrtnosti među decom mlađom od pet godina.
Šta je upala pluća i koji simptomi na nju upozoravaju
U osnovi, upala pluća (pneumonia) je infekcija plućnog tkiva, pri čemu se vazdušne kesice, odnosno alveole, pune tečnošću, što otežava razmenu kiseonika i disanje. Može nastati posle virusnih infekcija poput prehlade ili gripa, ali i nezavisno od prethodne bolesti. Glavni simptomi upale pluća uključuju ubrzano i plitko disanje, kašalj sa gnojnim, žućkastim ili krvavim ispljuvkom, povišenu temperaturu, znojenje i groznicu.
Postoji više vrsta upale pluća, u zavisnosti od uzročnika
Bakterijska upala pluća je obično najopasnija i najčešće vodi ka komplikacijama i hospitalizaciji. Najčešći uzročnik je bakterija Streptococcus pneumoniae, a leči se antibioticima. Virusna upala pluća nastaje pod dejstvom virusa gripa, RSV-a ili koronavirusa, a najčešće pogađa decu i starije osobe. Obično ima blaži tok, ali kod rizičnih grupa može biti veoma ozbiljna. Gljivična upala pluća je ređa i uglavnom se javlja kod osoba sa oslabljenim imunitetom. Postoje i takozvani atipični oblici upale pluća, poput hodajuće upale pluća, koja se javlja kod mlađih osoba i obično ima blag tok, kao i Legionarske bolesti, koja se ne prenosi među ljudima, već kontaminiranom vodom.
Upala pluća može postati smrtonosna zbog komplikacija koje izaziva
Najčešća komplikacija je pleuralni izliv, odnosno nakupljanje tečnosti između pluća i grudnog koša, što otežava disanje i izaziva bol. Infekcija se može proširiti na krvotok, izazvati sepsu i septički šok. Može doći i do stvaranja gnoja i oštećenja tkiva u plućima, do zapaljenja moždanih ovojnica i do respiratorne insuficijencije. U težim slučajevima, infekcija može izazvati otkazivanje unutrašnjih organa kao što su bubrezi, jetra ili srce. Sve ove komplikacije zahtevaju hitno bolničko lečenje, kiseoničku potporu, a često i respiratornu podršku.
Tok bolesti obično se razvija kroz četiri faze
Prva faza je kongestija, kada dolazi do nakupljanja tečnosti u plućima. Slede faze koje podrazumevaju imunološki odgovor i razgradnju ćelija, dok poslednja faza predstavlja oporavak i povratak normalne funkcije pluća.
Iako se većina zdravih ljudi brzo oporavi, određene grupe imaju znatno veći rizik od teškog oblika bolesti. To su deca mlađa od dve godine, stariji od 65 godina, osobe sa hroničnim bolestima srca i pluća, oni sa oslabljenim imunitetom, pacijenti na hemoterapiji ili imunosupresivima, pušači, kao i osobe koje su izložene zagađenju ili štetnim hemikalijama. Rizične grupe su i pacijenti na bolničkom lečenju, kao i oni koji su dugotrajno nepokretni.
Prevencija je ključna
Pravilna higijena, kao što je redovno pranje ruku, dezinfekcija površina, nošenje maske tokom sezona virusa i izbegavanje kontakta sa obolelima, može značajno smanjiti rizik od infekcije. Vakcinacija je najefikasniji način zaštite. Preporučuje se vakcinacija protiv pneumokoka, gripa, COVID-19, HIV infekcije, kao i vakcine protiv velikog kašlja, varičele i malih boginja koje mogu indirektno izazvati upalu pluća.
Važno je voditi računa o opštem zdravlju – pravilna ishrana, fizička aktivnost, dobar san i izbegavanje pušenja i alkohola doprinose jačanju imuniteta i smanjenju rizika od komplikacija.
Ukoliko pripadate rizičnoj grupi ili imate produženu prehladu, kašalj ili grip, važno je da pratite simptome i na vreme se obratite lekaru. Teškoće sa disanjem, bol u grudima, visoka temperatura, plavičasta boja usana i prstiju, nagle promene mentalnog stanja kod starijih osoba, kao i jak kašalj koji se pogoršava, ozbiljni su znaci upozorenja na koje ne treba čekati.
