Kako promeniti anksiozni ili izbegavajući stil vezivanja u sigurni?

Kada je reč o vezivanju, svaka osoba razvija jedan od četiri stila vezivanja koji oblikuju način na koji funkcionišemo u bliskim odnosima. Kod odraslih, to se naročito odnosi na romantične veze.

Šta je stil vezivanja i kako određujemo u kome smo mi

Ako imamo anksiozni (preokupirani) stil vezivanja, možda nas drugi doživljavaju kao previše vezane ili “naporne”, ali iza toga zapravo stoji strah od odbacivanja. Ukoliko je u pitanju izbegavajući (ili odbacujući) stil, možemo delovati hladno i distancirano, ali to je način da zaštitimo sebe od napuštanja. Ako pak imamo dezorganizovani (ili uplašeno-izbegavajući) stil, često se krećemo između anksioznih i izbegavajućih ponašanja, što stvara dinamiku “povuci - potegni" u vezi.

Tri pomenuta stila smatraju se nesigurnim stilovima vezivanja, dok je četvrti - siguran stil vezivanja - onaj kojem većina teži.

Konačno, svi želimo da se osećamo bezbedno, prihvaćeno i sigurno u svojim odnosima, zar ne? Dobra vest je da je promena moguća, ali zahteva vreme, trud i često podršku terapeuta.

Da li je moguće promeniti svoj stil vezivanja?

Iako se stil vezivanja često prikazuje kao nešto trajno, zapravo se može promeniti tokom života. Porodična terapeutkinja Rejčel Goldberg objašnjava da se to može desiti, ali i promeniti u bilo kojem životnom periodu.

Na primer, dete koje je imalo siguran stil vezivanja može ga izgubiti ako roditelj iznenada premine ili ako u porodicu dođe dete sa posebnim potrebama, što može izazvati strah od napuštanja i razvoj nesigurnog vezivanja.

Promene se češće dešavaju u odraslom dobu. Tada se može desiti da siguran stil postane nesiguran. Goldberg navodi primer: “Par koji ima zdrav i stabilan odnos može doživeti veliku promenu ako jedan partner počne da zloupotrebljava supstance i potpuno se promeni, što značajno menja dinamiku odnosa.”

Suprotno, prelazak iz nesigurnog u siguran stil vezivanja zahteva svesni rad na sebi.

Psihološkinja Kejtlin Kivet iznosi da “kada osoba postane svesna svojih obrazaca vezivanja i ponašanja, može svesno da počne da razvija zdravije reakcije.”

Ovaj proces se naziva stečeno (earned) sigurno vezivanje. Kivet objašnjava: “Kada ljudi nauče da postavljaju granice, neguju zdravu nezavisnost i intimnost, oni zapravo ‘zarađuju’ svoj siguran stil vezivanja.”

Faktori koji utiču na promenu stila vezivanja

Naš stil vezivanja formira se kroz odnose sa drugima. Najpre kroz odnos deteta i staratelja, a kasnije kroz prijateljstva i romantične veze. Ipak, postoje i drugi važni faktori koji mogu da  utiču na promene. Goldberg ističe četiri ključna:

• Odnosi: prelazak iz sigurnih i zdravih odnosa u nesigurne i nestabilne (ili obrnuto) snažno utiče na promenu stila.
• Samoposmatranje (samosvest): posebno važno za one koji žele da pređu iz nesigurnog u siguran stil. Potrebno je prepoznati stare emocionalne povrede koje su dovele do nesigurnosti.
• Učenje novih veština: naučiti da komuniciramo efikasno, da prepoznamo emocije, podnesemo neprijatna osećanja i razvijemo emocionalnu regulaciju.
• Trauma: traumatični događaji mogu promeniti stil vezivanja, ali razvijena samosvest može pomoći da osoba sa sigurnim stilom ostane stabilna i posle teških iskustava.

Istraživanja o promeni stila vezivanja

Mnoga istraživanja bavila su se time da li i kako se stil vezivanja menja. Najpoznatije među njima je Minnesota Longitudinal Study of Risk and Adaptation, sprovedeno na Univerzitetu Minesota.

Iako fokus istraživanja nije bio isključivo na vezivanju, iz njega je proisteklo više studija o toj temi. Na primer, istraživači van Rizin, Karlson i Sruf otkrili su da životni stresori tokom vremena mogu izazvati promene u stilu vezivanja.

Druga poznata studija, koju su sproveli Voters, Merik, Trebuks, Krouel i Albershajm, pratila je ispitanike od detinjstva do odraslog doba (period od 20 godina). Pokazala je da većina ljudi zadržava svoj stil vezivanja, ali da negativni životni događaji  poput smrti roditelja ili fizičkog/ seksualnog zlostavljanja - mogu dovesti do značajne promene.

Kako promeniti svoj stil vezivanja

Promena iz nesigurnog u stečeno sigurno vezivanje nije laka, ali je moguća. Prvi korak je da razumemo koji stil trenutno imamo i koja ponašanja iz njega proizilaze. Kada postanemo svesni svojih reakcija, možemo svesno početi da ih menjamo.

Goldberg ističe da terapija može biti od ogromne pomoći:

„Terapijski odnos ne samo da pruža uvid u naše obrasce ponašanja, već stvara konzistentno, sigurno i podržavajuće okruženje koje nam pokazuje zdrave granice i omogućava emocionalni oporavak - što su sve osobine sigurnog vezivanja.“

Kivet dodaje da se siguran stil može razviti i kroz odnose sa ljudima koji ga već imaju, zahvaljujući “neuronskom ogledanju” (mirror neurons) i procesu ko-regulacije - kada dve osobe pomažu jedna drugoj da regulišu emocije. Što češće osoba sa nesigurnim stilom doživi povezanost sa osobom koja ima siguran stil, to više sama prelazi ka tom obrascu.

Pored toga, Goldberg naglašava da jačanje samopouzdanja, postavljanje ciljeva, praktikovanje zahvalnosti, pomaganje drugima, kao i učenje emocionalne komunikacije i postavljanje granica, mogu značajno doprineti razvoju sigurnijeg stila vezivanja.

U suštini, sve što jača osećaj unutrašnje sigurnosti i smanjuje strah od odbacivanja vodi ka pozitivnoj promeni.

Najveći izazovi u promeni životnog stila

Stil vezivanja se formira u ranom detinjstvu, pa zato promena može biti zahtevna.

Prvo, prema Kivet, osobe sa nesigurnim vezivanjem mogu smatrati da je njihov stil “normalan” i poznat. Nesigurnost im deluje poznato, pa čak i “sigurno”, te je potrebno zaceliti rane koje su dovele do tog obrasca da bi se moglo krenuti dalje.

Drugo, Goldberg upozorava da često nesvesno biramo partnere koji podsećaju na naše roditelje ili staratelje, što može zadržati ciklus nesigurnog vezivanja. Promena zato zahteva doslednost, strpljenje i svesnost - osobine koje se teško razvijaju ako se stalno nalazimo u istim obrascima odnosa.

Konačno, čak i nakon godina stečenog sigurnog vezivanja, mogu se javiti povremeni povratci starih osećanja. Na primer, ako partner oboli od hronične bolesti, to može ponovo probuditi stare strahove od napuštanja.

Iako takvi povratci nisu tako intenzivni kao ranije, oni pokazuju da naše rane ne nestaju potpuno - samo se naučimo da ih bolje razumemo i upravljamo njima.

(eKlinika.rs)