Mamografija podrazumeva snimanje dojki uz pomoć x-zraka uz upotrebu najnižih doza zračenja. Kao odgovor na poziv za besplatne mamografske preglede, na društvenim mrežama se pojavio poziv ženama na kolektivan bojkot mamografa pod tvrdnjom da je štetan i da njegovo zračenje izaziva rak i da je ultrazvuk podjednako efikasan za otkrivanje raka dojke. Zato smo zamolili dr Natašu Pujić Stanisavljević, specijalistu radiologije u MediGroup Dijagnostičkom centru Slavija, da nam odgovori na ova važna pitanja.
Prosečna efektivna doza zračenja tokom snimanja digitalnom mamografijom
– Rizik od pojave karcinoma raste sa dozom zračenja kojoj je tkivo izloženo, zato se prilikom mamografskog snimanja koristi najmanji mogući broj snimaka koji nam omogućava adekvatnu evaluaciju tkiva dojke – kaže dr Nataša Pujić Stanisavljević na početku našeg razgovora i daje dalje objašnjenje:
– Da bismo razumeli koliku to dozu zračenja naše telo primi tokom mamografskog snimanja, uporedićemo je sa prosečnom efektivnom dozom prirodnog zračenja kojoj je naše telo svakodnevno izloženo tokom života na planeti Zemlji, dakle iz prirodnih izvora poput kosmičkog zračenja, zračenja iz izvora iz naše prirodne sredine koje je nepovezano sa izvorima zračenja koje je stvorio čovek. Prosečna efektivna doza zračenja tokom snimanja digitalnom mamografijom obe dojke u dve projekcije je jednaka dozi koju naše telo primi iz svih prirodnih izvora za oko 2 meseca života na Zemlji. Dakle, naše telo iz prirodne sredine primi toliku dozu zračenja kao da svaka dva meseca uradi po jednu mamografiju. Procenjen rizik da će zbog mamografskih snimanja dojki nastati karcinom dojke je 1-1,3 slučaja na 100000 snimanih žena, ali ćemo redovnim mamografskim pregledima i ove karcinome otkriti i lečiti u ranoj fazi bolesti, kad je karcinom izlečiv. S druge strane, naučne studije su pokazale da otkrivanjem i lečenjem bolesti u ranoj fazi njenog nastanka smanjujemo pojavu karcinoma koji dovode do smrtnog ishoda u prvih 10 godina nakon otkrivanja i lečenja za oko 60%, i u toku dve godine i na 100.000 pregledanih žena spasemo oko 350 života. Studije su takođe pokazale da preskakanjem odlazaka na redovni pregled procenat smanjenja smrtnosti od ove bolesti opada. Dakle, korist od ranog otkrivanja karcinoma dojke i smanjenje smrtnosti od ove bolesti koje je utvrđeno kod žena koje redovno dolaze na preventivne mamografske preglede, daleko prevazilazi rizik koji sa sobom nose ove niske doze zračenja.
Značaj i posledice mamografije po zdravlje žena
Mamografija predstavlja zlatni standard za rano otkrivanje karcinoma dojke. Lečenje karcinoma dojke dovodi do izlečenja u preko 90% slučajeva ukoliko se bolest otkrije u ranoj fazi njenog razvoja, kada je veličina karcinoma manja od 1,5cm.
– Sa porastom veličine karcinoma raste procenat umrlih od ove bolesti, jer raste i broj obolelih žena kod kojih se karcinom proširio van dojke i dao udaljene metastaze. Karcinom dojke je najčešće dijagnostikovano maligno oboljenje širom sveta i predstavlja vodeći uzrok smrti od malignih bolesti u ženskoj populaciji. U toku života 1 od 8 žena će razviti ovu bolest, najčešće u životnoj dobi posle 50. godine života, ali 1 od 5 slučajeva pogađa žene mlađe od 50 godina. Prema poslednjim podacima Instituta za javno zdravlje Srbije „Dr Milan Jovanović Batut“ iz 2021. godine u Republici Srbiji registrovano je 4.447 novoobolelih i 1.765 umrlih žena od karcinoma dojke. Srbija se nalazi u srednjem riziku od oboljevanja, na 20. mestu od 40 država Evrope, ali u visokom riziku od umiranja od ove maligne bolesti, gde zajedno sa Crnom Gorom, zauzima prve dve pozicije u Evropi. U razvijenim zemljama se zahvaljujući redovnim preventivnim pregledima samo 10-15% karcinoma otkrije u uznapredovaloj fazi bolesti – kaže dr Pujić Stanisavljević.
Preventivni mamografski pregledi mogu spasiti život žene
U Srbiji je samo kod 28% žena dijagnostikovan maligni tumor manji od 2cm i lokalizovan samo na tkivu dojke, što omogućava izlečivost u preko 90% slučajeva.
– Nažalost, statistika pokazuje da je kod skoro 50 posto žena veličina tumora dojke bila preko 2 cm sa već postojećim metastazama, što znatno smanjuje mogućnost izlečenja. Imajući ovo u vidu, jedina efikasna mera za smanjenje stope umiranja od ove bolesti je njeno rano otkrivanje, za šta su nam neophodni redovni preventivni pregledi. Prema poslednjim podacima iz objavljene analize sprovođenja Nacionalnog programa ranog otkrivanja karcinoma dojke u Srbiji je manje od 10% žena ciljne populacije obuhvaćeno preventivnim mamografskim pregledima i manje od 1/4 od ukupnog broja Domova zdravlja je sprovodilo preventivne preglede. Zato se karcinom dojke u Srbiji uglavnom otkriva u uznapredovaloj fazi bolesti, kada i najsavremenija terapija ima ograničene mogućnosti delovanja i ne može dovesti do potpunog izlečenja. Da bismo uspeli da smanjimo smrtnost od karcinoma dojke neophodno je da obuhvatimo preventivnim mamografskim pregledima više od 85% žena u starosnoj dobi kada se javlja ova bolest – kaže dr Nataša Pujić Stanisavljević i razrešava još jednu nedoumicu:
– Pored predrasuda o štetnosti zračenja tokom mamografskog pregleda, postoje i predrasude o štetnosti pritiska na dojke koji se primenjuje tokom pregleda. Pritisak ploča prilikom snimanja traje nekoliko sekundi, nije štetan, nije bolan, i neophodan je da bi se primenila najmanja doza zračenja i omogućio dobar kvalitet snimka. Preglede je potrebno raditi na savremenim digitalnim aparatima, jer oni omogućavaju primenu znatno manje doze zračenja i dobijanje većeg kvaliteta snimaka u odnosu na stare analogne aparate.
Procena vrste i učestalosti pregleda
Izbor vrste pregleda i učestalost njegovog izvođenja potrebno je prilagoditi svakoj ženi ponaosob, njenoj starosnoj dobi, njenoj građi dojke i njenom trenutnom hormonskom statusu.
– Nekada se prvi mamografski pregled radio sa navršenih 50 godina života, međutim, sa porastom broja obolelih žena mlađih od 50 godina i sa porastom naučnih dokaza da rano otkrivanje i lečenje u ranoj fazi ove bolesti dovodi do smanjenja smrtnosti žena i u starosnoj grupi mlađoj od 50 godina, najveći broj zemalja u svetu pomerio je starosnu granicu za započinjanje preventivnih pregleda ka mlađim ženama. Većina vodiča za preventivne preglede u Evropi i svetu predlaže da se sa redovnim mamografskim pregledima započne sa navršenih 40 godina života i da se ponavljaju u pravilnim vremenskim intervalima, kod mlađih žena na 12-18 meseci, dok kod žena koje su ušle u menopauzu na 18-24 meseca, prema savetu radiologa, u skladu sa ličnim faktorima rizika pacijenta. Ukoliko je u dojci bogato razvijena mlečna žlezda, tzv. mamografski denzna dojka, karcinom može biti “sakriven” mlečnom žlezdom od oka radiologa, te se kod ovakvih pacijentkinja mamografski pregled dopunjuje ultrazvučnim pregledom. Ultrazvučne kontrole se primenjuju i kod žena mlađih od 40 godina, na godišnjem nivou. Pregled dojki magnetnom rezonancom ne spada u preventivne preglede dojke uz određene izuzetke: kod žena sa povišenim rizikom oboljevanja od karcinoma dojke, kod prisustva velikog broja žena u jednoj porodici koje su se susrele sa ovom bolešću i kod žena sa dokazanim genima odgovornim za nasledni oblik karcinoma dojke (BRCA1/2) – kaže dr Nataša Pujić Stanisavljević.
Ultrazvuk kao alternativa mamografiji, da ili ne?
Zna se da je mamografija zlatni standard za preventivne preglede u cilju ranog otkrivanja karcinoma dojke jer je to jedina metoda koja može prikazati mikrokalcifikacije u dojkama, koje mogu biti jedini znak prisustva ranog karcinoma dojke tj. njegovog početnog in situ stadijuma.
– Mikrokalcifikacije se ultrazvučnim pregledom ne mogu videti, niti se može analizirati njihov oblik i raspored. S druge strane, nijedna metoda pregleda ne može otkriti sve karcinome. Prema tome, ne možemo ni sve karcinome dojke otkriti mamografijom, posebno kod žena sa bogatom gustom mlečnom žlezdom, tj. takozvanim mamografski denznim dojkama. U tim slučajevima mamografija ne može biti jedini pregled, mora se dopuniti ultazvukom. Dakle, ultrazvuk se kao preventivni pregled koristi kao jedina metoda samo kod žena mlađih od 40 godina, dok se od 40. godine koristi kao dopuna mamografiji, ukoliko to zahteva građa dojke žene, sa ciljem da učinimo sve što nam današnja tehnologija omogućava da bi otkrili što veći broj karcinoma u ranoj fazi bolesti kad je izlečenje moguće u visokom procentu slučajeva, preko 90% – kaže dr Nataša Pujić Stanisavljević.
Jedino se znanjem i informisanošću možemo boriti protiv predrasuda
Da još jednom podsetimo da je razlog za naš razgovor sa dr Natašom Pujić Stanisavljević bio taj što se na društvenim mrežama žene pozivaju na kolektivni bojkot mamografskog pregleda, pod tvrdnjom da je štetan i da njegovo zračenje izaziva rak. Na kraju evo i komentara na ovu i sve poruke poput ovih.
– Na osnovu objavljenih podataka, Srbija je zemlja u kojoj veoma mali broj žena odlazi na preventivne preglede (manje od 10%) i zemlja sa najvećom stopom smrtnosti od ove bolesti u Evropi, jer se zbog nedostatka preventivnih pregleda bolest otkriva tek u njenoj uznapredovaloj fazi, kad su nam mogućnosti izlečenja veoma ograničene. Prva zemlja u svetu u kojoj su započeti preventivni pregledi mamografijom je Švedska, i od 1977. kada su ovi pregledi uvedeni pa do danas ova zemlja je zabeležila i najveći pad smrtnosti od ove bolesti, jer je procenat žena obuhvaćenih preventivnim pregledima visok, preko 85%. Ovi podaci govore da treba da odbacimo predrasude i da se pravilno informišemo o eventualnoj štetnosti i naučno dokazanim benefitima, i zajedno, lekari i pacijenti, uložimo napor da promenimo ovu strašnu statistiku u Srbiji – kaže na kraju našeg razgovora dr Nataša Pujić Stanisavljević, specijalista radiologije.
