Rak pluća opisuje se na osnovu toga gde je bolest nastala te se tako razlikuju primarni i sekundarni karcinom pluća. Rak koji počinje u plućima i ne dovodi se u vezu sa bilo kojim drugim karcinomom naziva se primarni rak pluća. Sekundarni karcinom pluća, s druge strane, je rak koji se širi na pluća iz drugog dela tela, odnosno iz tumora koji se razvio na nekom drugom mestu u telu. Pored primarnog i sekundarnog raka pluća, razlikuje se i drugi primarni rak pluća – novi karcinom pluća, koji se takođe razvija u plućima, ali nema nikakve veze sa prvobitno nastalim rakom.
Da li je rak pluća uvek primarni ili se često razvija i usled kancerogenih ćelija, koje su u pluća stigle iz drugih regija u kojima se karcinom razvio?
– Sekundarni tumori pluća su neoplazme, koje se šire iz primarne lezije i najčešće se pojavljuju kao dobro ograničeni, nekalcifikovani čvorovi. Ovi sekundarni karcinomi se identifikuju prema mestu porekla. Dakle, rak debelog creva, koji metastazira u pluća i dalje se tretira kao rak debelog creva. Kod dece, na primer, većina karcinoma pluća je sekundarna. Metastatske maligne neoplazme su najčešći oblik sekundarnih tumora pluća. Metastaze u plućima se identifikuju kod 30 do 55 odsto svih pacijenata obolelih od raka, mada prevalencija varira u zavisnosti od tipa primarnog raka. Benigne neoplazme, na primer, benigni metastazirajući lejomiomi, su neuobičajeni izuzeci – objašnjava u razgovoru za eKlinika portal dr Marko Kostić, specijalista grudne hirurgije na Klinici za grudnu hirurgiju Univerzitetskog kliničkog centra Srbije.
Koji karcinomi se najčešće šire na pluća?
Skoro svaki karcinom, kako navodi dr Kostić, ima sposobnost da se širi na pluća, ali tumori koji to najčešće čine su – rak mokraćne bešike, rak debelog creva, rak dojke, rak prostate, sarkom, Vilmsov tumor i neuroblastom. Primarni karcinom pluća, na primer, najčešće metastazira u nadbubrežne žlezde, jetru, mozak i kosti.
– Širenje tumora na pluća obično je marker uznapredovale maligne bolesti, ali se ono može javiti i kao izolovani rani događaj. U određenim okolnostima može se izvršiti hirurška resekcija sa kurativnom namerom, sa prijavljenom stopom preživljavanja od 5 godina od čak 30 do 40 procenata, u zavisnosti od osnovnog primarnog maligniteta i kriterijuma izbora za operaciju. Mehanizmi preko kojih se rak širi na pluća su direktno širenje i pravo metastatsko širenje kroz krvotok, disajne puteve ili limfni sistem. Jatrogena implantacija primarnog tumora (uzrokovana nekim medicinskim tretmanom) izuzetno je retka – priča nam dr Kostić.
Rak pluća širi se direktnim i metastatskim putem
Rak, koji se direktno širi ne susreće se često, naglašava dr Kostić, i najčešće je u pitanju direktna invazija primarne neoplazme na susedni organ ili strukturu, na primer na štitastu žlezdu, jednjak, timus ili zid grudnog koša.
– Karcinom, koji se direktno širi, može da podrazumeva širenje od metastatske neoplazme u drugu intratorakalnu strukturu – rebarni ili medijastinalni limfni čvor, koji obično uzrokuje opstruktivnu leziju traheje ili bronha. Direktno širenje se takođe može desiti vaskularnim putem, kao što je širenje karcinoma bubrežnih ćelija ili karcinoma ćelija testisa kao tumorskog tromba u pluća, preko donje šuplje vene i desne strane srca – pojašnjava specijalista grudne hirurgije dr Marko Kostić.
Što se metastatskog širenja raka tiče, prave metastaze se javljaju preko plućnih arterija ili bronhijalnih arterija, preko plućne limfe, preko pleuralne šupljine ili, retko, preko disajnih puteva.
– Plućne arterije su najčešći put za metastaze. Karcinomi, koji će najverovatnije metastazirati u pluća, su oni sa bogatim vaskularnim dovodom koji drenira direktno u venski sistem. Širenje preko bronhijalnih arterija može da bude odgovorno za neke endobronhijalne metastaze. Limfogeno širenje se može javiti zajedno sa hematogenom diseminacijom, što je praćeno invazijom susednog intersticijuma i limfnih puteva, sa naknadnim širenjem tumora ka hilusu pluća ili ka periferiji pluća. Pleuralno širenje najčešće dovodi do pleuralnih metastaza u kaudalnom i zadnjem delu pleuralne šupljine – navodi za čitaoce eKlinika portala dr Marko Kostić.
Koji karcinomi mogu da metastaziraju u plućima i po kojim simptomima se metastaze prepoznaju?
Iako svaki rak može da metastazira u pluća, sledeći karcinomi će najverovatnije to učiniti – melanom, tiroidni karcinom, karcinom dojke, kolorektalni karcinom, rak glave i vrata, rak bubrežnih ćelija, horiokarcinom, rak testisa, osteosarkom, Juingov sarkom, Vilmsov tumor, Rabdomiosarkom i karcinom prostate.
– Metastaze u plućima obično ne izazivaju simptome, ali u nekim slučajevima mogu da budu glavni uzrok morbiditeta. Simptomi su hipoksemija, dispneja, kašalj i hemoptizija. Hipoksemija i dispneja se najčešće primećuju kod pacijenata sa limfanginoznim širenjem, a kašalj i hemoptizija dovode se u vezu sa endobronhijalnim metastazama – naglašava dr Kostić.
Prisustvo metastaza ukazuje na uznapredovalu fazu malignog procesa. U određenim okolnostima, međutim, kako kakže dr Kostić, u zavisnosti od osnovnog primarnog maligniteta i kriterijuma selekcije za operaciju, može se izvršiti hirurška resekcija sa kurativnom namerom i očekivanom stopom preživljavanja od 5 godina u oko 30 do 40 procenata slučajeva. Procenat stope preživljavanja od 5 godina, nakon resekcije pojedinačne plućne metastaze metastatskih karcinoma, za koje se zna da povoljno reaguju na hirurško lečenje izgleda ovako:
- adenoidni cistični karcinom – 63 odsto
- rak testisa – 60 procenata
- karcinom skvamoznih ćelija glave i vrata – od 40 do 50 odsto
- rak debelog creva – 40 procenata
- rak dojke – od 30 do 50 odsto
- sarkomi mekih tkiva – 38 procenata
- rak bubrežnih ćelija – od 30 do 35 odsto
- osteogeni sarkom – od 20 do 57 procenata.
Pacijenti, koji imaju sekundarni rak pluća, često imaju solitarne promene
Solitarne (izolovane) plućne promene, koje zauzimaju jedno mesto udaljenog metastatskog širenja, često su nalaz kod pacijenata sa sekundarnim tumorima pluća, a pacijenti sa ovom vrstom širenja najčešće su asimptomatski.
– Ova prezentacija je naročito česta kod karcinoma bubrežnih ćelija, Vilmsovog tumora, raka testisa i sarkoma, ali nalaz samo jedne promene nije specifičan i može se primetiti kod bilo koje vrste karcinoma. Višestruki plućni noduli najčešće se dovode u vezu sa kolorektalnim karcinomom i sarkomom, dok su rak štitne žlezde i karcinom jajnika češće povezani sa milijarnim obrascem. Oba tipa nodularnih promena mogu da imaju veze i sa rakom bubrežnih ćelija i melanomom. Endotrahealne i endobronhijalne metastaze se češće nalaze kod pacijenata sa rakom dojke, kolorektalnim karcinomom, karcinomom pankreasa, karcinomom bubrežnih ćelija i melanomom. Izolovane metastaze u disajnim putevima smatraju se retkim – 6,3 odsto svih endobronhijalnih malignih lezija uočenih bronhoskopijom su metastatski tumori. A karcinomi, koji se najčešće povezuju sa limfanginoznim širenjem u pluća, su rak dojke, rak želuca, rak pankreasa, rak prostate i karcinom pluća, posebno karcinom malih ćelija i adenokarcinom – objašnjava za čitaoce eKlinika portala dr Marko Kostić, specijalista grudne hirurgije na Klinici za grudnu hirurgiju Univerzitetskog kliničkog centra Srbije.
