Deca, njihovo blagostanje i vaspitanje kao i njihova egzistencijalna, fizička i emotivna zaštita predstavljaju temelje porodične i lične psihologije i nešto na čemu se zasniva opstanak ne samo porodice već i civilizacije. Šta se onda dogodi ljudima koji dobiju poriv da svojoj deci ugroze ili oduzmu život?
Šta je filicid: Definicija ubistva rođenog deteta
Ubistvo sopstvenog deteta od strane jednog ili oba roditelja definiše se kao filicid, bez obzira na uzrok ili metodologiju koja je korišćena. Kontekst u kome se dogodilo ubistvo može biti varijabilan, od postpartalne psihoze i depresije (čedomorstvo), do porodičnog nasilja, ali i različitih tipova manipulacija (naškoditi supružniku preko deteta…) ili koristi.
Iako se filicid ne odnosi na starosnu dob žrtve, deca mlađa od šest meseci u većem su riziku od nasilja čiji je potencijalni počinilac roditelj. Statistike kažu da u pogledu pola ubijene dece ne postoje značajne razlike.
Reč je o krivičnom delu koje većina društva smatra najgorim, u direktnoj suprotnosti sa prirodom, na sreću ipak retkim. Međutim, nasilnu smrt maloletnika ipak najčešće prouzrokuju roditelji. Statistike kažu da nasilna smrt van porodičnog okruženja čini oko 25 odsto slučajeva.
Filicid i čedomorstvo: Ima li razlike
Izraz „filicid“ je lako razumljiv iako nije rasprostranjen, odnosno dobro poznat opštoj populaciji. Mnogo češće se upotrebljava pojam „čedomorstvo“. Iako filicid može biti čedomorstvo, reč je o različitim pojavama.
Pre svega, čedomorstvo je specifičan oblik filicida koji definiše da je uzrok smrti deteta činjenje od strane majke, najčešće posle porođaja ili u kratkom periodu nakon njega. Filicid je opštiji pojam koji znači da je do oduzimanja života došlo činom osoba koje su sa detetom povezane u roditeljskom kontekstu – ili oca ili majke.
Koji su najčešći razlozi da neko počini filicid
Teško je zamisliti da išta može da „natera“ nekoga ko je zdravog razuma da ubije sopstveno dete. Psiholozi su pokušali da naprave klasifikaciju razloga koji su se manifestovali u različitim slučajevima. Tako su i došli do toga da su neki roditelji počinili ubistvo deteta koje je posle u teoriji nazvano altruistički filicid.
Ova vrsta filicida obično je motiv kada dete ima neku vrstu medicinskog stanja za koje roditelj smatra da bi mu u nastavku života predstavljalo patnju. Takođe, ako pati od neizlečive bolesti u terminalnoj fazi.
Drugi podtip filicida koji su teoretičari svrstali u altruističke jeste onaj koji je direktno povezan s samoubistvom počinioca (roditelja). Kada otac ili majka nameravaju da počine samoubistvo, često smatraju da njihova deca neće moći da žive bez njih i odaberu da i njima oduzmu život.
Duševne bolesti i osveta kao razlog za filicid
Određeni broj stručnjaka filicid nedvosmisleno povezuje sa teškim poremećajima mentalnog zdravlja, od postporođajne depresije, teških psihoza, shizofrenije (glasovi koji narede da se detetu oduzme život), do halucinacija u kojima je dete zaposednuto nekim demonom.
Zabeleženi su filicidi nad neželjenom decom. Takođe, i u slučajevima kada roditelji nisu u mogućnosti da o njima brinu (zenamarivanje, izgladnjivanje, nepružanje medicinske pomoći). Postoje i slučajni filicidi, kada roditelj nije imao bazičnu nameru da uzrokuje smrt deteta, već je ona nastupila kao posledica nekog međusobnog obračuna roditelja u okviru porodičnog nasilja.
Ipak, poražavajući podatak je da su zapravo najveći broj ubistava sopstvene dece počinili ljudi koji nemaju dijagnozu neke mentalne bolesti. Naime, stopa mentalnih poremećaja među roditeljima i starateljima koji su počinili filicid jeste viša u odnosu na opštu populaciju, ali je manja nego što bi to bilo očekivano.
Koji poremećaji su najprisutniji kod počinilaca
Dokaz je i studija The University of Manchester .Bilo je obuhvaćeno 297 slučajeva filicida, uz 45 slučajeva samoubistva nakon ubistva deteta (suicid i filicid) na teritoriji Engleske i Velsa. Rezultati su pokazali da je 40 odsto počinilaca imalo dijagnozu nekog mentalnog poremećaja.
Dostupni podaci takođe kažu da više od dve trećine žena, odnosno majki koje ubiju svoje dete ipak imaju istoriju mentalnih poremećaja. U momentu zločina, oko 53 odsto majki ispoljava simptome nekog prisutnog psihičkog poremećaja. Najčešće je to depresija. Očevi koji počine filicid su skloniji bolestima zavisnosti i nasilničkom ponašanju.
Međutim, istraživanja nude još jednu za mnoge iznenađujuću činjenicu: najčešći mentalni poremećaji među onima koji su svoju decu lišili života nisu psihotični, već poremećaji raspoloženja (depresija i bipolarni poremećaj), kao i poremećaji ličnosti.
Ko češće čini filicid, majke ili očevi
Uzimajući u obzir ovo istraživanje, očevi su ipak više skloni da ubiju svoje dete nego majke (2:1). Žrtve filicida su najčešće bebe (51 odsto).
Zanimljivo je da su većina počinilaca filicida biološki roditelji (majka ili otac). U posmatranom desetogodišnjem periodu nije zabeležen nijedan slučaj ubistva usvojenog deteta. Još malo zanimljive statistike: rizik od filicida je veći u slučaju mlađih roditelja, a prosečna starost počinioca je 27 godina.
