Leukemija čini oko 10 odsto svih malignih bolesti i najviše je zastupljena kod odraslih osoba između 65 do 74 godina, a češće se javljaju kod muškaraca nego kod žena. Prema sopstvenom opisu, pacijenti kažu da je leukemija bolest koja dolazi tiho, ali veoma brzo učini da se osetite nemoćnim zbog velikog umora. Zamor, teško disanje, modrice koje ne prolaze, krvarenje iz desni, hemoroida i materice, povišena telesna temeperatura i infekcije su znaci upozorenja koji zahtevaju hitan lekarski pregled.
Maligna bolest koštane srži
– Leukemija je maligna bolest koštane srži, koja predstavlja mesto u organizmu gde se stvaraju ćelije krvi, crvena krvna zrnca ili eritrociti, bela krvna zrnca – leukociti i krvne pločice, odnosno trombociti. Nastaje kao posledica stvaranja nenormalnih leukocita. Leukociti u našem organizmu imaju ulogu u odbrani od infekcije i nastaju od matičnih ćelija koštane srži. Kod leukemije dolazi do stečenih genetskih oštećenja matične ćelije koštane srži – objašnjava za eKlinika portal asist. dr sc. med. Marijana Virijević, hematolog sa Klinike za hematologiju, Univerzitetskog kliničkog centra Srbije.
Prema kliničkom toku leukemija može biti akutna i hronična, a prema poreklu i zrelosti ćelija leukemija se deli u četiri grupe:
– akutna limfoblastna leukemija (ALL),
– akutna mijeloidna leukemija (AML),
– hronična limfocitna leukemija (HLL) i
– hronična mijeloidna leukemija (HML).
Razlika između akutne i hronične leukemije
Akutna leukemija (AL) se javlja iznenada, napreduje brzo, ukoliko lečenje ne počne na vreme. U krvi su prisutni nezreli leukociti, koji se brzo dele i šire putem krvi u sve delove tela i potpuno su nefukcionalni.
– Na nastanak mogu uticati i faktori spoljašnje sredine, jonizujuće zračenje, hemikalije ili prethodna primena citostatika, a retko i virusi. S druge strane, hronične leukemije se razvijaju postepeno, odlikuje ih prisustvo zrelih nenormalnih leukocita, koji se sporo umnožavaju i nagomilavaju i mogu da funkcionišu normalno tokom određenog vremenskog perioda – ističe dr Marijana Virijević koja podseća da uzrok leukemije nije poznat, a nauka nema zasada objašnjenje zašto se kod nekih osoba razvija hronični, a kod drugih akutni oblik ove bolesti. Međutim, ima dokaza da na nastanak leukemije utiču faktori iz okruženja i genetska predispozicija.
Akutna leukemija češće se javlja kod nekih urođenih bolesti
Uzroci nastanka akutne leukemije su kod većine pacijenata nejasni, kaže naša sagovornica, iako se brojni faktori mogu povezati sa njenim nastankom.
– Naime, uočeno je da se akutna leukemija češće javlja kod nekih urođenih bolesti (Daunov, Klinefelterov i Blumov sindrom, Fankonijeva anemija) i stečenih hematoloških bolesti (hronične mijeloproliproliferativne bolesti, mijelodisplatični sindrom, aplastična anemija). Na nastanak akutne leukemije mogu da utiču i faktori spoljašnje sredine, kao što su jonizujuće zračenje, hemikalije, posebno organski rastvarači, prethodna primena citostatika i retko virusi. Naime, virus poznat kao HTLV (ljudski T ćelijski limfotropni virus) se dovodi u vezu sa nastankom T ćelijske akutne limfoblastne leukemije (ALL) – objašnjava dr Virijević.
Svi navedeni uzročni faktori, često udruženi, kako naglašava, mogu dovesti do brojnih promena (mutacija) u genetskom materijalu ili DNK sa posledičnim oštećenjem krvotvorne matične ćelije.
– Imajući u vidu da je uzrok nastanka akutne leukemije u većini slučajeva nepoznat i prevencija je neizvodljiva. Međutim, savet je da se izbegava izlaganje otrovima, zračenju i hemikalijama. Isto tako potrebno je redovno kontrolisanje pacijenata sa urođenim i stečenim bolestima koje imaju veći rizik za nastanak akutne leukemije – savetuje sagovornica eKlinika portala.
Simptomi akutne leukemije
Simptomi akutne leukemije su nespecifični i povezani su sa smanjenim stvaranjem normalnih ćelija krvi koje zaposedaju koštanu srž i druge organe, kaže dr Marijana Virijević i dodaje:
– Kod pacijenata su prisutne tegobe usled malokrvnosti (anemija) u vidu umora, nedostatak energije i malaksalost, krvarenje po koži i sluzokoži (krvarenja iz nosa, desni, pojava modrica), povišena telesna temperatura i infekcije. Oticanje desni, uvećanje krajnika, limfnih čvorova i jetre i slezine i promene na koži mogu biti početni simptomi akutnea leukemije. Isto tako, mogu se javiti neurološke tegobe u vidu glavobolja, poremećaja vida, paraliza moždanih (lobanskih) nerava kao i mentalni poremećaji – navodi dr Virijević i ističe da je sklonost ka krvarenju posebno izražena kod pacijenata sa akutnom promijelocitnom leukemijom, jednom podtipu akutne mijeloidne leukemije, zbog sniženog broja trombocita i poremećaja zgrušavanja krvi.
Prvo što bi pacijent trebalo da uradi ukoliko bi primetio neki od navedenih simptoma, savetuje dr Virijević, je da se javi nadležnom lekaru. Pregledom krvne slike pacijenta lekar će ustanoviti o čemu se radi.
Dijagnoza akutne leukemije
Klinička slika akutne leukemije se najčešće ispoljava iznenada i do postavljanja dijagnoze prođe nekoliko dana ili nedelja. Dijagnoza akutne leukemije se postavlja pregledom razmaza venske krvi i koštane srži.
– Većina pacijenata sa akutnom leukemijom u krvnoj slici ima povećan broj leukocita (iznad 10 x 10 9 /l), sa prisutnim leukemijskim ćelijama (blastima). Uz to su prisutni i sniženi nivo hemoglobina i broja trombocita. Oko 30 odsto pacijenata sa akutnom leukemijom pri dijagnozi ima normalan ili broj leukocita manji od 4 x 10 9 /l, sa malim brojem ili odsutnim blastima u razmazu periferne krvi – naglašava dr Marijana Virijević i navodi da se konačna dijagnoza akutne leukemije postavlja analizom koštane srži, koja se sastoji iz citomorfološke analize, određivanje imunofenotipskih karakteristika leukemijskih ćelija metodom protočne citometrije, citogenetske i molekularne analize.
Dr Virijević kaže da je u protekloj deceniji došlo do napretka u molekularnim istraživanjima. Koristeći tehnike nove generacije sekvenciranja gena, otkrivene su nove genetske promene koje su doprinele boljem rasvetljavanju nastanka akutne leukemije. Isto tako, kako objašnjava, ova dostignuća su omogućila preciznu klasifikaciju akutne leukemije, definisanje prognostičkih grupa i razvoj ciljanih terapija usmerenih ka specifičnim podgrupama akutne leukemije. Nažalost, kaže, nove dijagnostičke molekularne metode, nisu u svim zemljama u svetu postale sastavni deo rutinske dijagnostike.
Kod akutne leukemije nema stadijuma bolesti
Kod akutne leukemije se ne određuju stadijumi bolesti, jer je od trenutka dijagnostikovanja rasprostranjena u čitavom organizmu.
– U lečenje se kod nekih pacijenata uključuje alogena transplantacija matičnih krvotvornih ćelija. Određuje se na osnovu prognostičkog stepena rizika akutne leukemije. Autologna transplantacija matičnih ćelija koristi zdrave matične ćelije krvi iz pacijentovog tela kako bi zamenila bolesnu ili oštećenu koštanu srž. Pored kliničkih faktora (godine starosti, broj leukocita) najznačajniju ulogu u određivanju stepena rizika akutne leukemije kod pojedinačnog pacijenta imaju citogenetske promene. Osim toga i procena minimalne rezidualne bolesti (MRB) koje se sprovodi u toku i nakon lečenja – navodi dr Virijević. Lečenje odraslih sa akutnom leukemijom, kako ističe, podrazumeva primenu standardnih hemioterapijskih (HT) protokola. Oni obuhvataju terapiju indukcije i konsolidacije, zatim terapije održavanja, zračnu terapiju i terapiju CNS profilakse. Naravno, sve zavisi od tipa akutne leukemije.
Novi lekovi uvršteni u protokol
Agencije za lekove u Americi i Evropi za poslednjih 5 godina odobrile su nove lekove za akutnu leukemiju. Ipak , ukupno petogodišnje preživljavanje pacijenta sa akutnom mijeloidnom leukemijom je nešto manje od 30 odsto, što nije zadovoljavajuće.
– Neki od novih lekova postali sastavni deo protokola za lečenje akutne mijeloidne leukemije, poput inhibitora protein kinaza, novih citotoksičnih agenasa i imunoterapije , dok se ostali koriste za lečenje recidiva (ponovna pojava bolesti) i refraktarnih (koje ne reaguju na lečenje) akutnih mijeloidnih leukemija i pacijenata starijih od 75 godina – kaže dr Virijević i podseća da je stopa izlečenja pacijenata sa ALL značajno niža kod odraslih, u poređenju sa adolescentima i decom.
– Naime, petogodišnje preživljavanje kod odraslih je 20 do 50 odsto, dok je kod dece i mlađih odraslih oko 80 do 90 procenata. Potreba za poboljšanjem ishoda kod ALL odraslih, dovela je do značajnog napretka u lečenju. I to uvođenjem ciljanih lekova u terapije prve linije i protokole za lečenje recidiva i rezistentnih ALL – istakla je naša sagovornica i naglašava da su savremene preporuke da mlađe odrasle osobe (od 15 do 39 godina), treba lečiti pedijatrijskim protokolima jer je utvrđeno da su efikasniji.
– Uključivanjem u terapijske protokole inhibitora tirozin kinaze i monoklonskih antitel,a kako u prvu terapijsku liniju, tako i u protokole za lečenje recidiva i refraktarnih ALL, dovelo je do poboljšanja preživljavanja u ALL – kaže dr Marijana Virijević koja navodi da je veliki napredak postignut u dijagnostici i razvoju novih ciljanih terapija za odrasle sa akutnom leukemijom. Naime, kako ističe, za sada je pokazano da ciljana terapija može da poveća stopu izlečenja akutne leukemije i može da smanji potrebu za intenzivnim i produženim lečenjem.
