Kratak dah (dispneja) uobičajen je simptom koji se može pojaviti iznenada ili nastajati postepeno. Postoji mnogo uzroka kratkog daha i oni se mogu lečiti. Razgovor sa lekarom, fizički pregled i verovatno dijagnostički testovi mogu da otkriju zašto imamo kratak dah.
Simptomi kratkog daha
Većina ljudi ovaj simptom opisuje kao subjektivni osećaj poteškoća sa disanjem. Možemo da imamo osećaj da ne možemo da udahnemo dovoljno vazduha ili da je za disanje potrebno više napora nego obično. Kod nekih osoba javlja se i osećaj stezanja u grudima.
Kratak dah može se pojaviti brzo u roku od nekoliko minuta ili sati, ili može naizmenično da se povećava i smanjuje danima, nedeljama, mesecima pa čak i godinama.
Nekad teško da možemo da znamo koliko je ozbiljno naše otežano disanje. U stvari, ponekad najteže otežano disanje može biti nešto što nije opasno po život – poput hiperventilacije ili napada panike, dok najblaži simptomi mogu biti povezani sa ozbiljnim uzrocima. Ozbiljni uzroci mogu biti praćeni drugim simptomima:
- bol u grudima
- plavičasta nijansa na prstima ili usnama (cijanoza)
- oticanje ili osećaj punoće u grlu ili usnama
- vrtoglavica
- nemogućnost razgovora zbog otežanog disanja
- brzo pogoršanje simptoma
- crvenilo ili oticanje nogu
- iskašljavanje krvi
U ovakvoj situaciji treba pozvati hitnu pomoć, jer neki od uzroka kratkog daha mogu biti opasni po život i zahtevaju hitnu medicinsku pomoć.
Medicinski termini za kratak dah
Za kratak dah koriste se različiti termini:
- dispneja – osećaj kratkog daha
- tahipneja – ubrzano disanje sa ili bez osećaja nedostatka daha
- bradipneja – spora brzina disanja3
Brzina disanja
Smatra se da je normalna brzina disanja kod odraslih između 12 i 20 udisaja u minuti u mirovanju, a kod dece varira u zavisnosti od starosti.
Važno je napomenuti da kratak dah možemo da osećamo uz normalnu brzinu disanja. Tačno je i suprotno, mogli bismo da imamo abnormalnu brzinu disanja bez ikakvih poteškoća sa disanjem.
Kod 85 procenata ljudi, nedostatak daha je posledica zdravstvenog stanja koje utiče na srce ili pluća. Neki od najčešćih uzroka su:
- astma
- hronična opstruktivna bolest pluća (HOBP)
- Infekcije kao što su bronhitis i pneumonija
- kongestivna srčana insuficijencija
- infarkt
- plućna embolija
- pneumotoraks, kolaps pluća
Drugi uobičajeni uzroci su sledeći:
- pušenje
- anemija – sa anemijom može da se pojavi i umor, bleda koža i vrtoglavica
- bolesti štitaste žlezde – i hipertireoza i hipotireoza mogu izazvati nedostatak daha
Manje uobičajeni, ali važni uzroci kratkog daha mogu da uključuju:
- benigne i maligne tumore, uključujući rak pluća
- anksioznost i napade panike
- predmete slučajno udahnute u pluća
- probleme sa srčanim zaliscima
- refluks kiseline
- anafilaksa (teška vrsta alergijske reakcije)
- neurološke bolesti kao što je multipla skleroza
- druge bolesti pluća kao što su sarkoidoza i bronhiektazije
- nedostatak redovne vežbe
Pre nego što isključimo pojavu kratkog daha kao posledice neaktivnosti, treba da odemo kod lekara.
Testovi i snimanja za uspostavljanje dijagnoze
Dijagnostički testovi koji će biti potrebni zavisiće od specifičnih simptoma i fizičkih nalaza:
- pulsna oksimetrija, test koji se izvodi stavljanjem stezaljke na prst ili ušnu resicu da bi se procenila količina kiseonika u krvi
- elektrokardiogram (EKG) otkriva znake srčanog udara ili nepravilnog srčanog ritma
- rendgenski snimak grudnog koša za zbog eventualne infekcije ili izraslina u plućima
- analiza krvi za zbog anemije i drugih uzroka
- testovi funkcije pluća za znake astme ili emfizema i drugih stanja pluća
- kompjuterizovana tomografija (CT) grudnog koša
- test stresa
- ehokardiogram, tj. ultrazvuk srca zbog oštećenih područja u srcu i problema sa srčanim zaliscima
- bronhoskopija – koristi se fleksibilna cevčica koja se postavlja kroz usta i dalje u bronhije da bi se potražili tumori ili strano telo; bronhoskopija bi se radila kod kratkog daha samo ako je na snimku grudnog koša prisutan zabrinjavajući nalaz.
Lečenje kratkog daha zavisiće od uzroka, ali najvažniji prvi korak jeste da dobijamo dovoljno vazduha da snabdevamo tkiva kiseonikom koji im je potreban.
