Fantomski bol je osećaj bola u delu tela koji više ne postoji. Najčešće se javlja u amputiranim ekstremitetima nakon amputacije ili povrede i tada se naziva fantomski bol ekstremiteta. Međutim, fantomski bol može obuhvatiti i druge delove tela koji su uklonjeni (oči, zube, nos, jezik, grudi, muški polni organ). Takođe, može se javiti i u delovima crevnog trakta, a uvek je duboko uznemirujući.
Kako osećamo fantomski bol
Fantomski bol može da ima različite oblike i senzacije, a najčešće su:
- pulsiranje
- trnci ili osećaj iglica i igala
- peckanje
- oštar bol, poput probadanja ili uboda
- grčevi
- senzacije slične električnim udarima.
Uzroci fantomskog bola: Zašto nastaje i koji su najčešći faktori
Tačan uzrok fantomskog bola nije u potpunosti poznat, ali se smatra da su ključni sledeći faktori:
Oštećenje nerava
Uklanjanje dela tela dovodi do oštećenja perifernih nerava. To može da iritira i preterano stimuliše nervne završetke, što izaziva spontane senzacije.
Centralna senzibilizacija
Periferni nervi su povezani sa kičmenim nervima i kičmenom moždinom. Kada se periferni nerv ošteti usled amputacije ili povrede, može doći do centralne senzibilizacije, tj.povećane aktivnosti i osetljivosti neurona u kičmenoj moždini, što uzrokuje fantomski bol.
Remapiranje mozga
Nakon uklanjanja dela tela, mozak preusmerava senzacije sa tog područja na drugi deo tela. Ovaj proces se naziva remapiranje ili reorganizacija mozga. Zbog toga možete osećati bol u odstranjenom delu tela kada su nervi u okolnom području stimulisani.
Psihološki faktori
U nekim slučajevima, određena psihološka stanja mogu izazvati ili pogoršati fantomski bol. To uključuje depresiju, anksioznost i povećani stres.
Kako se leči ova vrsta bola
Fantomski bol može nestati sam od sebe nakon nekoliko meseci. Međutim, ako potraje, postoji nekoliko mogućnosti lečenja. Najčešće korišćeni lekovi za fantomski bol su triciklični antidepresivi (isključivo propisani), opioidi, nesteroidni antiinflamatorni lekovi (NSAIL), antikonvulzivi i NMDA antagonisti.
I neki drugi medicinski tretmani takođe mogu pomoći u ublažavanju fantomskog bola. To su:
- TENS (transkutana električna stimulacija nerava) – električni impulsi stimulišu nerve i pomažu u smanjenju bola
- stimulacija centralnog nervnog sistema – električni signali se šalju do mozga ili kičmene moždine putem ugrađenih elektroda
- biofidbek – elektrode se postavljaju blizu zahvaćenog područja, a pacijent uči kako da kontroliše određene funkcije u tom delu tela.
Pored lekova i medicinskih tretmana, mogu pomoći i akupunktura, masaža, kao i terapija ogledalom (koristi se ogledalo kako bi reflektovalo zdravi ekstremitet na mesto amputiranog, „varajući“ mozak i smanjujući bol.
Kućni tretmani za fantomski bol
Pored medicinskih tretmana, možete isprobati sledeće kućne strategije samopomoći:
- promenite položaj tela (ako ste izgubili ekstremitet, postavljanje tog područja na jastuk ili podlogu može pomoći u smanjenju bola)
- vežbajte tehnike opuštanja (meditacija, vođena vizualizacija i vežbe disanja mogu pomoći u upravljanju stresom i smanjenju bola)
- bavite se omiljenim aktivnostima (čitanje, slušanje muzike ili druge omiljene aktivnosti mogu vas odvratiti od osećaja bola i smanjiti stres)
- pridružite se grupi podrške (razgovor sa osobama koje imaju slična iskustva može pomoći u suočavanju sa simptomima.
- pridržavajte se plana lečenja (može biti potrebno vreme da pronađete odgovarajući tretman, ali je važno da sledite savete lekara i budete iskreni kada govorite o svojim simptomima).
Da li je fantomski isto što i referisani bol
Fantomski bol i referisani bol su različiti fenomeni. Fantomski bol se odnosi na osećaj bola u delu tela koji više ne postoji (odstranjen je ili izgubljen u nesreći i slično). Referisani bol se odnosi na bol koji se oseća u jednom delu tela, iako njegov uzrok dolazi iz drugog dela. Na primer, povreda leđa može izazvati bol u butini ili preponi.
Može li se fantomski bol sprečiti i koje su mere prevencije
Istraživanja o prevenciji fantomskog bola permanentno traju, ali određene strategije mogu smanjiti rizik od njegovog razvoja. Smanjenje bola pre amputacije je važan faktor, jer je visok nivo bola pre operacije povezan sa povećanim rizikom od fantomskog bola. Psihološka priprema kroz savetovanje pre amputacije takođe može smanjiti intenzitet fantomskog bola.
Opšta anestezija povećava rizik od fantomskog bola, dok neuraksijalna anestezija i blokada perifernih nerava mogu smanjiti taj rizik, pa je važno porazgovarati sa lekarom o vidu anestezije. Depresija nakon amputacije može ozbiljno doprineti pojavi i jačini fantomskog bola, a terapija i lekovi za depresiju mogu pomoći u njegovom ublažavanju.
