Kada se kaže „čukalj“, misli se na sve deformitete koji se javljaju na prvom metatarzofalangealnom zglobu, odnosno zglob palca. Ovaj problem javlja se podjednako kod starije, ali i kod mlađe populacije, pa čak i kod dece. Sve češće se pojavljuje i kod muškaraca, iako je jedan od najčešćih razloga nošenje uske obuće i visokih potpetica. Prva manifestacija je izbočina na prvom zglobu palca, uz bol i tvrdoću na dodir. Postoje metode za ublažavanje ovog stanja, a lečenje može biti operativno i neoperativno.
Dva tipa čukljeva
Dr Marijana Todorović, specijalista fizikalne medicine i rehabilitacije, u razgovoru za eKlinika portal objašnjava da se razlikuju dva tipa deformiteta:
- Bunion – potiče od grčke reči bounion (repa) i predstavlja koštano i hrskavičavo uvećanje na medijalnoj strani glave prve metatarzalne kosti, koje je često udruženo sa otokom medijalnih mekih tkiva, i označava brojna akutna i hronična uvećanja prvog metatarzofalangealnog (MTF) zgloba palca
- Hallux valgus – predstavlja deformitet palca koji predstavlja lateralna devijacija palca (palac skrenut u stranu) koji za posledicu ima stvaranje buniona, a u kasnijoj fazi udružen je sa brojnim deformitetima prednjeg dela stopala
Hallux valgus (HV), navodi dr Todorović, po pravilu se javlja češće kod osoba koje nose usku obuću, i to prednjeg metatarzalnog dela, kao i kod žena koje nose visoke potpetice.
Zašto dolazi do ove pojave i šta se zapravo događa sa zglobom palca
Nasledna predispozicija je jedan od bitnih faktora kod pacijenata sa HV, kaže sagovornica eKlinika portala i naglašava da postoji i povezanost nekih sindroma, koji dovode do povećane labavosti zglobova. Ovde se posebno misli na povećanu pokretljivost metatarzokuneiformnog zgloba, koja se uglavnom nasleđuje.
– Ravna stopala dovode do pronacije (uvrtanja) ili okretanja u polje prednjeg dela stopala što povećava opterećenje medijalne strane I MTF zgloba palca. Dolazi do postepenog slabljenja unutrašnjih struktura zgloba i do sekundarne spoljasnje devijacije (bočnog krivljenja) palca. Kod osoba kod kojih postoji urođeni varus prve metatarzalne kosti (kost gleda ka unutra), postoji predispozicija za razvoj deformitata HV, zato što postoji povećan pritisak obuće na medijalnu stranu palca, koji progresivno vodi ka ovom deformitetu. Spušten prednji poprečni svod stopala sa slabljenjem intermetatarzalnih ligamenata i potiskivanje glave I metatarzalne kosti medijalno, uzrok je nastanka ovog deformiteta, a jedan od glavnih faktora u nastanku HV je i tip stopala, odnosno dužina palca – objašnjava dr Marijana Todorović.
Ona takođe navodi i da na nastanak Hallux valgusa HV utiču i brojna sistemska oboljenja u organizmu. Posebno je izražena pojava HV pri dijagnostikovanom reumatoidnom artritisu i on je tada udružen sa deformitetom metatarzofalangealnih zglobova ostalih prstiju. Među ostalim uzrocima je giht, kao i traume.
Koji su simptomi i zašto je postavljanje dijagnoze kompleksno
Doktorka Marijana Todorović objašnjava da klinička procena deformiteta zahteva poznavanje anatomije ove regije stopala.
– Potreban je detaljan klinički pregled, posmatranje prednjeg dela stopala i stopala u celini, ispitivanje pokretljivosti (aktivne i pasivne) pojedinih zglobova stopala, pre svega palca. Najbitnija za procenu stepena deformiteta su radiološka merenja, a od presudnog značaja za postavljanje pravilne dijagnoze je radiografski prikaz stopala u stojećem stavu koji omogućava precizna merenja uglova I MTF u odnosu na druge anatomske strukture stopala – opisuje specijalista fizikalne medicine i rehabilitacije dr Todorović.
Pacijenti se, po njenom iskustvu, obično javljaju na pregled zbog izbočine sa unutrašnje strane zgloba palca i bola. Mesto povećanog pritiska usled hronične iritacije postaje zadebljalo, tvrdo na palpaciju, i iritira okolne potkožne grane nerava sa unutrašnje strane I MTF zgloba palca, izazivajući jak bol. HV je praćen karakterističnim položajem palca koji je okrenut u polje i naviše (lateralna devijacija i pronacija palca), a u težim slučajevima, opisuje naša sagovornica, postoji i preklapanje – kada palac prelazi preko drugog prsta.
Šta dovodi do težih deformiteta
– U težem stadijumu prisutni su i deformiteti drugog i trećeg prsta, i to čekićasti prsti sa subliksacijama i luksacijama njihovih metatarzalnih zglobova, sa postojanjem žuljeva na dorzumu prstiju kao i ispod glava metatarzalnih kostiju, uz pojavu bola u prednjem delu stopala. Nastaje narušavanje ravnoteže pripoja mišića, koji u fiziološkim uslovima, svojim antagonističkim dejstvom zajedno drže palac u jednoj fiziološkoj anatomskoj poziciji, dolazi do oštećenja zglobnih površina I MTF zgloba palca i artroze zgloba koja je praćena bolom i ograničenom pokretljivošću – objašnjava dr Marijana Todorović, koja je precizirala i važnu ulogu I MTF zgloba palca u biomehanici stopala.
On, naime, predstavlja jednu od dve tačke oslonca prednjeg dela stopala (zajedno sa V MTF zglobom malog prsta), preko kojih se prenosi celokupna telesna težina sa zadnjeg dela stopala na prednji.
Postoje tri stepena intenziteta ovog deformiteta:
- početni (blagi) deformitet, kod koga je Hallux Valgus ugao manji od 30 stepeni, a intermetatarzalni ugao manji od 13 stepeni
- umereni (srednji) deformitet, kod koga je HV ugao manji od 40 stepeni, a intermetatarzalni manji od 20 stepeni
- naglašeni (veliki) deformitet, kod koga je HV ugao veći od 40 stepeni, a intermetatarzalni veći od 20 stepeni
Karakteristike neoperativnog lečenja i prevencija, prvi korak promena obuće
Neoperativno lečenje ima za cilj prevenciju rizičnih grupa, umanjenje subjektivnih tegoba, usporavanje napredovanja deformiteta, kao i pravovremeno i adekvatno upoznavanje pacijenata sa prirodom oboljenja. Dr MArijana Todorović navodi da je prvi korak u lečenju HV promena obuće, uz savet da se izbegava ona sa uskim prednjim delom(špicom) i visokom petom. Savetuje se nošenje komotne obuće (najčešće jedan broj veći od onog koji pacijent nosi), sa širokim prednjim delom, i to po mogućstvu obuća od mekane kože.
Kod pacijenata sa ravnim stopalom, kako dodaje, savetuje se nošenje individualnih ortokinetičkih uložaka uzetih po meri. Vrlo je važno, naglašava, prepoznati pacijente kod kojih postoji povišeni rizik od nastanka HV deformiteta, i započeti pravovremeno lečenje. Sagovornica eKlinika portala naglašava i da je nošenje noćnih šina neefikasno i neuspešno i dodaje:
– Kod osoba koje nisu motivisane za operativno lečenje, umotavanje palca i buniona, odnosno zaštita od pritiska na postojeće žuljeve različitim vrstama flastera, može privremeno da smanji tegobe. Obavezno je objasniti pacijentu da se kod njih radi o hroničnom progresivnom oboljenju i da će deformitet postajati sve naglašeniji.
Operativno lečenje
Dr Marijana Todorović kaže da se lečenje čukljeva hirurškom intervencijom sprovodi samo u onim slučajevima kada postoji visoka motivisanost pacijenta, da je jak bol glavni pokretač ovakve odluke, a vrlo često su tu i estetski razlozi.
– Rezultat operativnog lečenja zavisi od stepena deformiteta i to se pacijentima mora saopštiti pre operacije. Od velikog je značaja i sagledavanje sveukupnog opšteg stanja pacijenta, i procena postojanja opasnosti od mogućih perioperativnih komplikacija (rizik od infekcije, tromboembolijske komplikacije). I sam operativni zahvat zavisi uglavnom od stepena deformiteta HV, a uglavnom se svodi na osteotomiju I MTF zgloba stopala (delimično sečenje) – objašnjava dr Todorović.
Rizici i oporavak
Postoperativni tok se, prema rečima naše sagovornice, ogleda u zabrani oslonca na operisano stopalo u trajanju od 4 do 6 nedelja, ili se dozvoljava rasteretni hod sa osloncem na spoljnu stranu stopala i petu.
– Ukoliko se osteofiksacioni materijal nalazi pod kožom, a ne iritira okolne mekotkivne i nervne elemente, i ne izaziva tegobe, ne zahteva vađenje. Ako je fiksacioni materijal postavljen tako da se vidi van kože (Kiršnerova igla), onda je njegovo vađenje olakšano i može se izvesti u ambulantnim uslovima. Međutim, u tom slučaju postoji rizik od infekcije – objašnjava dr Marijana Todorović, specijalista fitikalne terapije i rehabilitacije, i navodi i da operativni metod lečenja moze biti reverzibilan, odnosno problem može da se povrati.
