Najkarakterističnija simptomatologija PAB su takozvane klaudikacije, odnosno bolovi tokom hoda, Foto: Lična arhiva dr Mitrović/ Shutterstock
Bolovi pri hodu u većini slučajeva su uvod u perifernu arterijsku bolest. Lekari kažu da je reč o izuzetno ozbiljnoj bolesti, koja u najtežim slučajevima može da se završi gangrenom i čak amputacijom ekstremiteta, kako bi se sačuvao život čoveka. Dodatni problem je i to što veliki broj pacijenata nema nikakve tegobe. Stručnjaci upozoravaju da je periferna arterijska bolest u stalnom porastu, smatra se da 25 odsto više pacijenata pati od ove bolesti u odnosu na period od pre 10 godina. Potvrđuju da je periferna arterijska bolest (PAB) treći uzrok morbiditeta u okviru aterosklerotskih oboljenja, odmah nakon koronarne i cerebrovaskularne bolesti.
Kad se udruže sedentarni način života, sa minimalnom ili nikakvom fizičkom aktivnošću, nezdrava ishrana (primećuje se i veća učestalost dijabetes melitusa) i konzumacija cigareta, mogu da se jave mnoge bolesti, pa i periferna arterijska bolest, objašnjavaju stručnjaci.
– Periferna arterijska bolest (PAB) je nakupljanje masnih naslaga u arterijama i javlja se kao manifestacija aterosklerotskog procesa, uz smanjen protok krvi ka donjim, ređe gornjim ekstremitetima. U početku ove naslage u arterijama ne deluju toliko opasno, ali širenjem postaju ozbiljna prepreka za dotok krvi do ciljnog organa. PAB najčešće pogađa stariju populaciju, ali se može javiti i kod mlađih pacijenata, ukoliko postoje određeni faktori rizika. U većini slučajeva uzrok je ateroskleroza, hronična, degenerativna, generalizovana bolest koja dovodi do gubitka elastičnosti i zadebljanja zida arterija u sklopu stvaranja aterosklerotskog plaka – kaže za portal eKlinika specijalista vaskularne hirurgije dr Aleksandar Mitrović, sa Klinike za vaskularnu i endovaskularnu hirurgiju Univerzitetskog kliničkog centra Srbije.
Faktori rizika koji doprinose razvoju ateroskleroze su dijabetes melitus, povišen krvni pritisak i masnoće u krvi, gojaznost, uz sadejstvo loših navika. Dr Mitrović objašnjava da postoje i izolovani slučajevi PAB, ali dodaje da je veći broj pacijenata sa udruženim bolestima, kao što su dijabetes melitus i neregulisani krvni pritisak. Bolesnici uglavnom praktikuju sedentarni način života, a dosta pacijenata ima i duži pušački staž, priča dr Mitrović. Moguće je da se periferna arterijska bolest javi i bez prethodnih simptoma. Od bolova pri hodu uglavnom pate pacijenti koji imaju simptome, ali problem je što se često i ove tegobe, na primer, pripišu pojačanom osećaju umora.
Dr Mitrović potvrđuje da je bolest često asimptomatska. Prve tegobe javljaju se u nešto starijoj životnoj dobi i neretko pacijenti mogu da ih zamene sa simptomima drugih bolesti, poput artritisa ili lumboishialgije.
– Najkarakterističnija simptomatologija PAB su takozvane klaudikacije, odnosno bolovi pri hodu, koji nestaju pri stajanju ili kada se pacijent odmori. Klaudikacije su znak da su arterije toliko sužene da mišići ne mogu da dobiju dovoljnu količinu krvi. Ukoliko se PAB ne otkrije i ne leči na vreme, dolazi do napredovanja bolesti. Tegobe su sve učestalije, a potom se javlja i bol u mirovanju. U slučaju dalje progresije dolazi do pojave takozvanog “rubora
ishemicusa” (bledila pri podizanju, a crvenila pri spuštanju noge), gubitka maljavosti, pojave sjajne i atrofične koze, kao i rana koje teško zarastaju i vode ka nastanku nekroze tkiva, odnosno gangrene. Osećaj hladnoće u stopalima i rukama kao izolovan simptom ne mora po pravilu da ukaže na PAB, ali u korelaciji sa fizikalnim pregledom (odsustvo arterijskih pulsacija) i uz prisustvo drugih tegoba, ovi simptomi mogu da potvrde sumnju na postojanje PAB – kaže sagovornik portala eKlinika.
Dr Mitrović napominje da je periferna arterijska bolest jako opasna i teška bolest, koja može da se završi i radikalnim hirurškim zahvatom.
– Ukoliko se bolest ne otkrije na vreme, dovodi do terminalnog stadijuma, gangrene i posledično do amputacije ekstremiteta. Postoji dosta slučajeva sa gangrenoznim promenama. Samim tim i amputaciona hirurgija. U toku ambulantnog rada u našoj ustanovi, pregledamo takve pacijente na svakodnevnom nivou. U zavisnosti od stepena oštećenja tkiva zahvaćenog ekstremiteta, kao i na osnovu dopunskih ispitivanja koje sprovedemo, odlučujemo da li je spasavanje svrsishodno, ili je kod pacijenta indikovana amputaciona hirurgija – objašnjava dr Mitrović.
Pre nekoliko godina objavljena je studija koja napominje da sistolni krvni pritisak veći od 10 milimetara žive između leve i desne ruke može da bude upozorenje na postojanje asimptomatske periferne arterijske bolesti. Dr Mitrović potvrđuje da značajna razlika u merenju pritiska na obe ruke može da bude upozorenje na asimptomatsku PAB i indikacija za dopunsko ispitivanje i praćenje.
– Rana dijagnostika PAB jeste bitna, jer od nje zavisi sam modalitet lečenja. Dijagnostikovanje je jednostavno. Ako se na osnovu kliničke slike i fizikalnog pregleda posumnja na postojanje PAB, najbolji metod za dijagnozu jeste određivanje pedo-brahijalnih indeksa (ABI-ankle-brachial index). To je najjednostavniji, neinvazivni, objektivni pokazatelj prisustva i stepena suženja arterijskog stabla. Predstavlja odnos sistolnog pritiska na nivou skočnog zgloba i sistolnog brahijalnog pritiska. Vrednosti 0,9 – 1,4 su normalne. Vrednosti manje od navedenih govore u prilog postojanja PAB – precizira dr Mitrović.
Periferna arterijska bolest se leči u zavisnosti od stadijuma u kojem je bolest otkrivena. Vaskularni hirurzi služe se Fontenovom klasifikacijom koja precizira četiri stadijuma. Prvi stadijum su nespecifične tegobe, drugi klaudikacije, treći bol u miru i četvrti ulceracije ili gangrena, objašnjava doktor.
– Prva dva stadijuma bolesti mogu se lečiti medikamentima i eliminacijom faktora rizika. Treći i četvrti stadijumi smatraju se kritičnim, pa se u takvim slučajevima indikuje hospitalizacija i dopunska dijagnostička ispitivanja. Osim spomenutih Dopler indeksa, kao i ultrazvučnog snimanja koje sprovodimo u ambulantnim uslovima, pacijenti po prijemu u našu ustanovu budu podvrgnuti angiografskim snimanjima, što je zlatni standard za dijagnostikovanje pacijenata sa PAB kojima se planira revaskularizaciona procedura – objašnjava dr Aleksandar Mitrović.
Doktor precizira da se u zavisnosti od rezultata skenera, pacijenti selektuju za endovaskularnu ili za hiruršku proceduru (postoje i hibridne procedure).
– Ukoliko je izvodljivo, prednost se daje endovaskularnom lečenju (balon dilatacija, implantacija stenta). Kandidati koji nisu podobni za endovaskularni tretman, selektuju se za hirurške revaskularizacione procedure, koje podrazumevaju rekonstrukciju obolelog arterijskog segmenta ili bajpas proceduru sa veštačkim (Dacron, PTFE) ili autolognim materijalom (najčešće safenskom venom pacijenta). Obe navedene intervencije imaju svoje prednosti, a rezultati ne zavise isključivo od odabira iste. Pristup je individualan za svakog pacijenta i donosi se konzilijarno, a prognoza i ishod zavise od dobro postavljene indikacije, kao i udruženih komorbidnih stanja i prisutnih faktora rizika kod pacijenata – naglašava dr Mitrović.
Doktor Mitrović ističe da je pacijentima kod kojih je bolest otkrivena u prva dva stadijuma (sa klaudikacionim tegobama) potrebno detaljno predočiti važnost eliminacije faktora rizika. Savetuju se vežbe hodanja, higijensko-dijetetski režim, prestanak pušenja i adekvatan medikamentozni tretman koji podrazumeva antitrombocitnu terapiju, statine, pentoksifilin, cilostazol.
– Kod savesnih pacijenata koji ispoštuju propisane savete i terapiju, rezultati na kontrolnim pregledima su više nego dobri sa obećavajućom prognozom. U suprotnom, sličan aterosklerotski plak može da se pojavi i na drugim arterijskim segmentima (vrat, srce, bubrezi), kada su šanse za moždanim ili srčanim udarom znatno povišene. Rano otkrivanje, odgovarajuća terapija periferne arterijske bolesti, kao i promena životnih navika, može pomoći pacijentu da se pokrene, smanji rizik od amputacije, kao i od srčanog ili moždanog udara – zaključuje dr Aleksandar Mitrović.